INFORMACJA DOTYCZĄCA PLANU ZAGODPODAROWANIA
PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

1. PODSTAWY OPRACOWANIA I CHARAKTER PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO (Planu)

Samorząd województwa kształtuje i prowadzi politykę przestrzenną w województwie. Narzędziem służącym realizacji tej polityki jest plan zagospodarowania przestrzennego województwa. Podstawę prawną opracowania planu stanowią:

• Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa;
• Ustawa z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Celem opracowania Planu jest wypracowanie dokumentu strategicznego dla kształtowania przestrzeni województwa, określającego koncepcję podstawowych elementów przyszłej struktury przestrzennej województwa i powiązań funkcjonalnych między tymi elementami. Plan formułuje zasady realizujące politykę przestrzenną województwa i organizujące jego strukturę przestrzenną. Plan uwzględnia ustalenia strategii rozwoju województwa oraz ustalenia koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju i programy zawierające zadania rządowe służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym.
Plan pełni funkcję koordynacyjną (w tym informacyjną, regulacyjną i negocjacyjną), kontrolną i promocyjną (w tym inspirującą, marketingową i organizacyjną). Plan jest elementem planowania regionalnego, planowania przestrzennego i planowania zintegrowanego

Plan ma charakter:

• "planu struktury" - określającego koncepcję podstawowych elementów przyszłej struktury przestrzennej województwa i powiązań funkcjonalnych między tymi elementami;
• "planu selektywnego" - koncertującego się na celach najważniejszych dla rozwoju województwa;
• "planu długookresowego" - formułującego długookresowe cele rozwoju przestrzennego województwa;
• "planu strategicznego" - formułującego koncepcję systemowego działania na rzecz długotrwałego rozwoju;
• "planu działania" - będącego dokumentem kierownictwa wewnętrznego województwa o charakterze ofensywnym, kojarzącym decyzje strategiczne z decyzjami operacyjnymi i instrumentami ich realizacji; Plan nie jest przepisem prawa.
  Przyjętą organizację prac nad Planem przedstawia niżej zamieszczony rysunek.

RYSUNEK1: Organizacja procesu planowania

2. GŁÓWNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Województwo śląskie zajmuje powierzchnię 12 330 km2, liczy ponad 4,8 mln mieszkańców. Jest najbardziej zurbanizowanym obszarem w Polsce. System osadniczy tworzy 1587 miejscowości, w tym 71 miast. Gęsta sieć osadnicza w powiązaniu z największym w Polsce potencjałem gospodarczym, tworzy silny węzeł przedsiębiorczości i innowacyjności.

Województwo śląskie posiada bogate zasoby środowiska o wartościach przyrodniczych rangi europejskiej i krajowej. Województwo charakteryzuje bogactwo wód wgłębnych, złóż surowców mineralnych w tym wód i kopalin leczniczych oraz duże kompleksy gleb o wysokich wartościach dla produkcji rolnej i lasy zajmujące 31,8% powierzchni województwa.

W zasobach środowiska kulturowego wyróżniają się zabytkowe obiekty i układy przestrzenne, w tym zabytki techniki i obiekty architektury przemysłowej - zabytkowe kopalnie, linie kolejowe, osiedla patronackie i rezydencje, razem stanowiące mocny i unikatowy element tożsamości regionu, który stać się może komponentem wysokiej klasy produktu turystycznego.

Województwo śląskie położone jest na przecięciu transeuropejskich korytarzy transportowych. Występują tu najwyższe w kraju wskaźniki gęstości dróg i linii kolejowych. Szerokotorowa linia kolejowa LHS dochodząca do Sławkowa umożliwia połączenie z Europą Wschodnią i Azją a Kanał Gliwicki i rzeka Odra zapewniają powiązania z Europą Zachodnią. Powiązania z przestrzenią europejską zapewnia Międzynarodowy Port Lotniczy "Katowice" w Pyrzowicach, o potencjale lotniska międzykontynentalnego. Istniejące elementy sieci transportowej stanowią dobrą podstawę do tworzenia systemów zintegrowanych.

3. GŁÓWNE PROBLEMY I ZAGROŻENIA

Województwo śląskie podlega w ostatnim okresie dynamicznym przemianom związanym z restrukturyzacją tradycyjnych sektorów gospodarki. Skala tych zmian wywołuje w regionie konflikty o charakterze społecznym, ekologicznym a także przestrzennym. Główne problemy rozwoju województwa śląskiego związane są z koniecznością pogodzenie wymogów konkurencyjności i efektywności z zaspokajaniem oczekiwań społecznych i poprawą jakości życia w regionie. Zagrożenia tworzą:

• problemy restrukturyzacji przemysłu wraz z jej skutkami społecznymi (postępujące bezrobocie, ubożenie społeczeństwa)
• następstwa prowadzonej działalności górniczej (nagromadzenie terenów poprzemysłowych i zdegradowanych, osiadanie terenu, szkody górnicze)
• stały spadek liczby ludności i niekorzystne zmiany w strukturze demograficznej
• niska jakość przestrzeni miejskiej
• niska jakość warunków mieszkaniowych
• degradacja układów urbanistycznych i cennych obiektów dziedzictwa kulturowego
• wyludnienie się dzielnic mieszkaniowych i zamieranie miast oraz postępująca urbanizacja terenów otwartych
• brak zaspokojenia popytu w zakresie wyżej zorganizowanych usług, infrastruktury biznesu, kultury i handlu
• konflikt między nadmierną koncentracją zainwestowania a sprawnością funkcjonowania układów komunikacyjnych, niedrożne systemy komunikacyjne.

4. SZANSE ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Źródłem dynamiki rozwoju województwa śląskiego może być jego zróżnicowanie gospodarcze, społeczne i kulturowe a także jego dogodne położenie na skrzyżowaniu międzynarodowych szlaków komunikacyjnych.
Dla dalszego rozwoju województwa duże znaczenie będzie miało wykorzystanie różnorodnego i unikalnego potencjału przyrodniczego-krajobrazowego, naukowo-badawczego a także istniejących i projektowanych elementów infrastruktury technicznej. Kształtujące się obszary metropolitalne - śląski i krakowski, stanowiące największą w kraju koncentrację ludności i potencjału gospodarczego a także jedną z największych koncentracji nowych zagranicznych inwestycji przemysłowych mają szansę stać się ważnymi ośrodkami o randze europejskiej.

5. WIZJA ROZWOJU WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Obecny kształt przestrzeni województwa śląskiego jest w dużej mierze rezultatem gospodarki opartej na górnictwie węgla kamiennego oraz przemyśle hutniczym. W ostatnich dekadach wraz z przebudową gospodarki, w tym restrukturyzacją przemysłu, obserwuje się niepokojące zmiany dotyczące środowiska i jakości życia w regionie. Dla dalszego rozwoju województwa niezbędne jest wyeliminowanie lub ograniczenie tych zmian oraz transformacja przestrzeni regionu i otwieranie regionu na innowacyjną i konkurencyjną przestrzeń europejską.

Przyszły przestrzenny rozwój województwa śląskiego winien być oparty na konkurencyjności, efektywności, innowacyjności i postępie technicznym. Priorytetem polityki przestrzennej województwa śląskiego winien być rozwój dużych miast i obszarów metropolitalnych jako biegunów wzrostu gospodarki opartej na wiedzy. Obszary metropolitalne winny stać się punktem styku polskiej gospodarki z gospodarką światową oraz środowiskiem zdolnym do absorbcji i adaptacji innowacji, ale przede wszystkim do kreowania innowacji i wytwarzać szczególny kulturowy klimat podkreślający tożsamość regionu.
Polityka przestrzenna województwa śląskiego dążyć winna do zapewnienia wysokiej jakość życia, do pobudzania rozwoju metropolii i kształtowania harmonijnego śląskiego obszaru metropolitalnego o znaczeniu europejskim, a zagospodarowanie przestrzenne województwa winno sprzyjać przełamywaniu ograniczeń i barier rozwoju, redukowaniu napięć i konfliktów w funkcjonowaniu struktur przestrzennych oraz wykorzystywaniu szans płynących z otoczenia i sił tkwiących w zagospodarowaniu przestrzennym a także poprawianiu ładu przestrzennego.

Wizję przestrzennego systemu województwa tworzą:

• 4 obszary metropolitalne tożsame z przyjętymi w "Strategii ..." obszarami polityki rozwoju - z centrami w Katowicach, Częstochowie, Rybniku i Bielsku-Białej, razem kształtujące Skonsolidowany Śląski Obszar Metropolitalny, będący częścią Europolu Śląsko-Krakowskiego;
• Pasma zurbanizowane o zróżnicowanych funkcjach składające się z jednostek osadniczych kształtujących się wzdłuż głównych ciągów infrastruktury technicznej i powiązanych komunikacyjnie z centrami metropolii;
• Wielofunkcyjne strefy o zróżnicowanych funkcjach (o charakterze rolniczo-mieszkaniowym, turystyczno-rolniczym, rolniczo-leśnym), z lokalnymi ośrodkami równomiernie rozmieszczonymi na całym śląskim obszarze metropolitalnym.

W wyniku procesów rozwojowych wspomaganych przez politykę wspierania rozwoju oraz restrukturyzacji przestrzeni, w okresie perspektywicznym województwo śląskie ma szanse stać się jednym z biegunów rozwoju cywilizacyjnego Polski XXI wieku oraz regionem znaczącym w Europie.

RYSUNEK 2: Skonsolidowany Śląski Obszar Metropolitalny

RYSUNEK 3: Europol Śląsko-Krakowski

Podstawową zasadą zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego jest zasada równoważenia rozwoju, której podporządkowane są cele polityki przestrzennej województwa i której rozwinięciem są zasady:

• Zasada kształtowania regionu jako zrównoważonego policentrycznego systemu przestrzennego, tak aby eliminować nadmierną centralizację i marginalizację;
• Zasada kształtowania efektywnej sieci infrastruktury, przyjaznej dla środowiska i tworzącej udogodnienia we współdziałaniu elementów systemu przestrzennego;
• Zasada ochrony wartości wysoko cenionych o podstawowym znaczeniu dla racjonalnego gospodarowania przestrzenią, takich jak: ład przestrzenny, walory architektoniczne i krajobrazowe, środowisko i dziedzictwo kulturowe, zdrowie, bezpieczeństwo, walory ekonomiczne, prawo własności, obronność, interes publiczny.

6. CELE i KIERUNKI POLITYKI PRZESTRZENNEJ WOJEWÓDZTWA

Cele polityki przestrzennej województwa śląskiego są bezpośrednio wyprowadzane z priorytetów i celów określonych w "Strategii Rozwoju Województwa Śląskiego na lata 2000-2015" oraz przekładają odpowiednie zapisy dotyczące rozwoju społeczno-gospodarczego na zagadnienia przestrzennego rozwoju i przekształceń elementów struktury przestrzennej województwa.
CELEM GENERALNYM polityki przestrzennej jest kształtowanie harmonijnej struktury przestrzennej województwa śląskiego sprzyjającej wszechstronnemu rozwojowi województwa.

CELE POLITYKI PRZESTRZENNEJ:
I. Dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni województwa
II. Wzmocnienie funkcji węzłów sieci osadniczej
III. Ochrona i wzmocnienie obszarów chronionych oraz wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych
IV. Rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury
V. Stymulowanie innowacji w regionalnym systemie zarządzania przestrzenią
VI. Rozwój współpracy międzyregionalnej w zakresie planowania przestrzennego

I. DYNAMIZACJA I RESTRUKTURYZACJA PRZESTRZENI WOJEWÓDZTWA
Cel realizowany będzie na obszarach wymagających wsparcia. Oczekiwanym rezultatem jest stworzenie przestrzennych warunków dla wspierania strukturalnie słabszych obszarów a także dynamizowania gospodarczego rozwoju województwa oraz podniesienia jego konkurencyjności.

Zasada realizacyjna:

• Wspieranie konkurencyjności przedsiębiorstw
• Rozwój zatrudnienia
• Tworzenie warunków dla zwiększenia poziomu inwestycji
• Przeciwdziałanie marginalizacji obszarów

II. WZMOCNIENIE FUNKCJI WĘZŁÓW SIECI OSADNICZEJ
Realizacja celu odnosi się przede wszystkim do miast Aglomeracji Górnośląskiej oraz miast centralnych kształtujących się aglomeracji. Oczekiwanym rezultatem jest zwiększenie ich atrakcyjności i konkurencyjności w stosunku do innych metropolii w Polsce i w Europie. Cel realizowany będzie między innymi poprzez rewitalizację miejskich dzielnic, tworzenie alternatywnych sposobów transportu w miastach, zwiększenie bazy i atrakcyjności ofert kulturalnych, tworzenie bogatej oferty miejsc pracy i nauki, zapewnienie dobrego dostępu do wypoczynku.

Zasady realizacyjne:

• kształtowanie policentrycznej struktury funkcjonalnej sieci osadniczej,
• dynamizowanie rozwoju funkcji metropolitalnych przez lokalizację usług publicznych rangi krajowej i regionalnej oraz tworzenie warunków dla lokalizowania działalności komercyjnych.

III. OCHRONA I WZMOCNIENIE SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH ORAZ WIELOFUNKCYJNY ROZWÓJ TERENÓW OTWARTYCH

Obszar realizacji celu obejmuje strefy o charakterze rolniczo-mieszkaniowym, rolniczo-leśnym i rolniczo-turystycznym. Oczekiwanym rezultatem jest wzrost ekonomicznej siły obszarów wiejskich, poprawa warunków życia mieszkańców tych obszarów oraz wykształcone wielofunkcyjne ośrodki osadnicze a także utrzymanie kulturowych krajobrazów i prawidłowe funkcjonowanie systemu ekologicznego województwa.

Zasady realizacyjne:

• zachowanie walorów środowiska przyrodniczego i zasobów dziedzictwa kulturowego terenów otwartych,
• kształtowanie regionalnej sieci ekologicznej i systemu obszarów chronionych,
• łagodzenie konfliktów pomiędzy działalnością gospodarczą a potrzebą ochrony środowiska.

IV. ROZWÓJ PONADLOKALNYCH SYSTEMÓW INFRASTRUKTURY

Oczekiwanym rezultatem jest zwiększenie dostępności komunikacyjnej regionu, zmniejszenie komunikacyjnego zatłoczenia miast, zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i hałasu, zwiększenie bezpieczeństwa publicznego. Cel będzie realizowany poprzez kształtowanie ponadlokalnego systemu transportowego, gwarantującego powiązania międzynarodowe, krajowe, regionalne oraz kształtowanie efektywnych systemów infrastruktury technicznej, zapewniających bezpieczeństwo dostaw mediów, ograniczające zagrożenia dla środowiska oraz poprawiające warunki inwestowania.

Zasady realizacyjne:

• lokalizowanie inwestycji infrastruktury transportowej i technicznej głównie w już wykształconych pasmach zurbanizowanych oraz wyznaczonych korytarzach transportowych z uwzględnieniem uwarunkowań środowiskowych,
• uznanie za priorytetowe inwestycji zapewniających sprawne powiązania między podstawowymi węzłami sieci osadniczej.

V. STYMULOWANIE INNOWACJI W REGIONALNYM SYSTEMIE ZARZĄDZANIA PRZESTRZENIĄ

Cel będzie realizowany poprzez nowe formy zarządzania przestrzenią i konsekwentną realizację działań przyjętych w kierunkach polityki rozwoju. Oczekiwanym rezultatem jest spójna i efektywna polityka przestrzenna województwa wyrażająca się współpracą i współdziałaniem samorządów i instytucji.
Zasadą realizacyjną jest promowanie nowych metod i procedur planistycznych wspierających inicjatywy dotyczące osiągania zrównoważonego rozwoju.

VI.ROZWÓJ WSPÓŁPRACY MIĘDZYREGIONALNEJ W ZAKRESIE PLANOWANIA PRZESTRZENNEGO

Cel dotyczy układów sąsiedzkich krajowych i międzynarodowych oraz współpracy z innymi regionami Europy i świata. Oczekiwanym rezultatem jest wyeliminowanie problemów i konfliktów w zagospodarowaniu przestrzennym w obszarach przygranicznych i w obszarach stykowych z innymi województwami oraz wykorzystanie doświadczeń innych regionów.
Zasadą realizacyjną jest rozwijanie współpracy międzyregionalnej w szerokim zakresie zagadnień gospodarki przestrzennej.

7. SPOSOBY REALIZACJI PLANU

W procesie realizacji Planu Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego szczególne znaczenie będą miały zasady partnerstwa, integrowania i koncentracji środków na realizację Planu, zachowania ciągłości procesu wdrażania.
Skuteczność realizacji Planu będzie uwarunkowana w głównej mierze efektywnym wykorzystaniem posiadanych środków finansowych oraz pozyskaniem funduszy zewnętrznych. W aspekcie akcesji Polski do Unii Europejskiej szczególnego znaczenia nabierają możliwości wykorzystania funduszy Unii Europejskiej, w tym funduszy strukturalnych oraz Funduszu Spójności.

Mając na uwadze możliwość pozyskania środków z funduszy europejskich cele Planu zostały skorelowane z osiami rozwoju określonymi w Narodowym Planie Rozwoju (NPR) na lata 2004-2006.

Plan realizowany będzie przez:

• zadania rządowe i samorządowe, w tym inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym (inwestycje, projekty "miękkie", inicjatywy legislacyjne, projekty zagospodarowania przestrzennego, programy wojewódzkie itp.)
• wnioskowanie o uwzględnienie zawartych w Planie rekomendacji w polityce przestrzennej państwa, w politykach przestrzennych województw oraz w politykach przestrzennych samorządów lokalnych.

Realizacja Planu będzie wspomagana przez jego publikację i szeroką popularyzację jego treści.

8. SYSTEM MONITORINGU

Realizację polityki przestrzennej województwa śląskiego wspomagał będzie system monitoringu służący obserwacji zmian zachodzących w sferze społeczno-gospodarczej i w sferze przestrzennej oraz pozwalający na ocenę skuteczności podejmowanych działań i formułowanie kierunków zmian.
Monitorowanie obejmuje plany, bezpośrednie rezultaty realizacji planów w przestrzeni oraz szerokie trendy i zmiany w jakości życia w regionie.
Podstawowymi składowymi monitorowania są umieszczane w Planie mierniki jakości służące mierzeniu oddziaływań polityk i ocenie sukcesu w osiąganiu zrównoważonego rozwoju województwa. Mierniki dotyczą jakości przestrzeni i jakości życia.

9. PODSTAWOWE ELEMENTY PLANU:

• Dokument Planu
  część tekstowa
  - DIAGNOZA - ocena stanu obecnego zagospodarowania przestrzennego województwa oraz ustalenie problemów, których rozwiązanie decyduje o przyszłości i wyznacza pola możliwego działania;
  - USTALENIA PLANU - wybór celów i kierunków działania
  - SPOSOBY REALIZACJI PLANU - wskazania dotyczące kwestii realizacji planu
  - MONITORING - wskazania dotyczące kontroli realizacji ustaleń planu
  część graficzna w tym podstawowy rysunek Planu
• Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu.

Spis treści Planu

Wprowadzenie (podstawy prawne; cel, zakres, formuła i funkcja planu)
I. DIAGNOZA
1. CHARAKTERYSTYKA PRZESTRZENI WOJEWÓDZTWA I JEGO POWIĄZAŃ
2. PODSTAWOWE ELEMENTY SIECI OSADNICZEJ
2.1 Zagadnienia demograficzne i społeczne
2.2 Sieć osadnicza
3. POWIĄZANIA KOMUNIKACYJNE I INFRASTRUKTURALNE
3.1 System transportowy
3.2 System infrastruktury technicznej
4. SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH
4.1 Obszary ochrony przyrody
4.2 Obszary ochrony dziedzictwa kulturowego
4.3 Obszary ochrony pozostałych zasobów środowiska
4.4 Obszary ochrony uzdrowisk
5. OBSZARY PROBLEMOWE
6. WNIOSKI DO PLANU
II. USTALENIA PLANU
1. WIZJA PRZYSZŁOŚCI PRZESTRZENI WOJEWÓDZTWA
2. PODSTAWOWE ZASADY POLTYKI PRZESTRZENNEJ WOJEWÓDZTWA
3. CELE I KIERUNKI POLITYKI PRZESTRZENNEJ WOJEWÓDZTWA
3.1 Dynamizacja i restrukturyzacja przestrzeni województwa
3.2 Wzmacnianie funkcji węzłów sieci osadniczej
3.3 Ochrona i wzmocnienie systemu obszarów chronionych oraz wielofunkcyjny rozwój terenów otwartych
3.4 Rozwój ponadlokalnych systemów infrastruktury
3.5 Stymulowanie innowacji w regionalnym systemie zarządzania przestrzenią
3.6 Rozwój współpracy międzyregionalnej w planowaniu przestrzennym
III. SPOSOBY REALIZACJI PLANU
1. ZASADY I MECHANIZMY REALIZACJI PLANU
2. NARZĘDZIA REALIZACJI PLANU (zadania, w tym inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym)
3. WNIOSKI I REKOMENDACJE (do polityki przestrzennej państwa, województw i samorządów lokalnych)
IV. MONITORING (koncepcja monitoringu, w tym przyjęte mierniki jakości oraz organizacja systemu monitoringu)

STRESZCZENIE
LITERATURA
ANEKSY w tym SŁOWNIK PODSTAWOWYCH POJĘĆ